Gniewosz plamisty, zwany również miedzianką, jest wężem niewielkim i delikatnym. Ciało jego jest wysmukłe, głowa wąska, delikatna, słabo odgraniczona od tułowia. Ogon jest niezbyt długi, biczykowaty i chwytny. Tarczki głowy są u tego gatunku duże, regularne, łuski grzbietu niewielkie i wręgowane. Długość ciała dorosłych samców nie przekracza 70 cm, samic 80 cm.
Ubarwienie grzbietu gniewosza jest brunatne, rdzawe, rzadziej rdzawoszare. W tylnej części głowy występuje rysunek przypominający podkowę, a przez oko przechodzi, charakterystyczna dla tego gatunku, ciemna, prawie czarna wstęga. Po bokach grzbietu przebiegają ciemne pręgi, a wzdłuż grzbietu ciągnie się pasmo plamek, przypominające nieco tzw. wstęgę kainową żmii zygzakowatej. Brzuch jest u gniewosza ceglasty, jasny lub żółtawy.
W ostatnich czasach stwierdzono obecność w okolicach Nowego Sącza dość dużej populacji gniewosza, której przedstawiciele charakteryzują się niesłychanie barwnym, błękitnawo-plamistym ubarwieniem, nie spotykanym i nie opisywanym dotychczas. Świadczy to o dużej zmienności i różnorodności ubarwienia tego pięknego węża.
Gniewosz plamisty jest zwierzęciem ciepłolubnym. Żyje on na nasłonecznionych polankach leśnych lub zboczach wzgórz w tym samym środowisku, w którym spotykamy jaszczurkę zwinkę. Żywi się prawie wyłącznie jaszczurkami i padalcami, które przed połknięciem unieruchamia splotami swego muskularnego ciała. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu, gody rozpoczyna w maju. Młode przychodzą na świat w sierpniu lub we wrześniu. Ilość ich wynosi w jednym miocie do 15 sztuk. W sen zimowy zapada gniewosz w październiku. Nazwę swą zawdzięcza dużej zaciętości, jaką przejawia w chwili rozdrażnienia, usiłując nawet kąsać w obronie. Jest to jednak gatunek zupełnie nieszkodliwy. Przy delikatnym obchodzeniu się z tym wężem jest on wyjątkowo łagodny.
Gniewosz plamisty zamieszkuje prawie całą Europę. Na północy dochodzi do południowej Szwecji, na wschodzie do Kaukazu, na południu do Grecji, a na zachodzie do Hiszpanii zachodniej. Był on dosyć pospolity w całym naszym kraju, chociaż nie tak częsty, jak zaskroniec. Szczególnie licznie występuje w województwach południowych, unika jednak gór ? z wyjątkiem Pienin, gdzie jest pospolity na południowych, silnie nasłonecznionych niższych stokach. Z dwóch obecnie uznawanych ras tego gatunku w Polsce żyją przedstawiciele rasy nominalnej (C. a. austriaca Laurenti).
Pozorne podobieństwo do żmii powoduje, że właśnie ten wdzięczny i dosyć rzadki wąż pada masowo ofiarą gorliwych tępicieli gadów. Fakt ten niewątpliwie wpływa na zanikanie całych jego populacji na terenach częściej odwiedzanych przez turystów lub poddawanych szybkiemu zagospodarowaniu. Głównie z tego powodu staje się on na naszych ziemiach, szczególnie w pobliżu miast, coraz rzadszy. Innym ważnym powodem, wpływającym na coraz rzadszy pojaw gniewosza, jest obserwowane od lat stałe zmniejszanie się liczebności jaszczurek, które stanowią jego podstawowy pokarm.
Gniewosz plamisty
