Zasięg występowania białorzytki jest bardzo duży. Zamieszkuje Europę, Azję, Afrykę Północną, północno-wschodnią część Ameryki Północnej, a nawet Grenlandię.
W Polsce jest gatunkiem nielicznym. Chociaż białorzytka jest ptakiem typowo górskim, można ją spotkać również na terenach położonych niżej ? na piaszczystych i kamienistych polach, nasłonecznionych ugorach, w żwirowniach i cegielniach, porębach i terenach ruderalnych.
Białorzytka przylatuje w marcu i kwietniu. Okres lęgowy trwa od maja do czerwca. Białorzytka jest niewymagająca w wyborze miejsca na gniazdo. Można je znaleźć w stosie kamieni lub cegieł, w szczelinach ścian, dziurach w ziemi, między korzeniami drzew, jak również w wielu innych niezwykłych miejscach, takich jak królicze nory lub pod podkładami czynnych linii kolejowych. Gniazdo budują oba ptaki z suchych traw, mchu i korzeni. Materiał układany jest luźno. Wnętrze uwite bardzo starannie, z dużej ilości włosia i piór. Samica składa 5?6 jednolicie zielononiebieskich jaj, które wysiaduje przez 14 dni. Młode białorzytki opuszczają gniazdo po 15 dniach, kiedy nie są jeszcze w pełni zdolne do lotu. Oboje rodzice karmią je owadami, pająkami, wijami i małymi ślimakami.
Pokarm jest zbierany zwykle z ziemi, chociaż owady mogą być chwytane również w locie. Jest ptakiem wędrownym. Europejskie białorzytki odlatują na zimowiska do Afryki Równikowej we wrześniu i październiku.
Samiec w upierzeniu godowym ma szarą głowę i grzbiet, czarne skrzydła i końce sterówek oraz wyraźną, czarną plamę na boku głowy. Kuper i sterówki z wyjątkiem końców są białe, zaś spód ciała płowożółty. Samica jest ubarwiona podobnie, lecz jest brązowa z wierzchu, a czerń zastąpiona jest kolorem brązowym lub szarym. Młode różnią się od samicy prążkowaniem górnych partii ciała i piersi. Pisklęta mają interesująco ubarwione wnętrze paszczy. Jest ono żółte, a w poprzek języka biegnie czarny pasek.
Białorzytka śródziemnomorska, zasiedlająca Europę Południową, jest podobnie ubarwiona, choć ma jaśniejsze w odcieniu ochrowym górne partie ciała. Występuje w dwu odmianach ? z czarnym i białym podgardlem. Ponadto występują różnice w ubarwieniu ogona oraz w formule skrzydła obu gatunków. U białorzytki długość czarnych końców sterówek (z wyjątkiem pary środkowej) jest w przybliżeniu jednakowa. Czarne końce sterówek środkowych i skrajnych u białorzytki śródziemnomorskiej są równej długości, pozostałych stopniowo krótsze.
U białorzytki śródziemnomorskiej druga lotka pierwszego rzędu jest krótsza niż piąta, natomiast u białorzytki dłuższa.
Białorzytka
