Ten najbardziej niezwykły z europejskich płazów ogoniastych nie był znany nauce aż do 1875 roku, kiedy to jego okazy znaleziono w jaskini Postojna w Jugosławii. Obecnie znamy około 50 zamieszkiwanych przez odmieńca jaskiń w górach wapiennych wzdłuż wybrzeża Adriatyku i jedno izolowane stanowisko tego płaza we Włoszech.
W wodach podziemnych jaskiń w zasadzie nie występują bezkręgowce, zastanawiająca jest więc obecność w nich odmieńca. Silne deszcze mogą wymywać odmieńce z ich podziemnych kryjówek do wypływających na zewnątrz strumieni, w których grupują się one w głębszych zbiornikach.
Charakterystyczne cechy tej salamandry to biała, pozbawiona pigmentacji skóra, całkowicie przykrywająca oczy zwierzęcia, oraz 3 pary zewnętrznych skrzeli, które zwierzę zachowuje przez całe życie. Odmieńce mają także płuca i pobieranie tlenu atmosferycznego odgrywa w ich fizjologii większą rolę niż pobieranie tlenu z wody za pomocą skrzeli. Doświadczenia wykazały, że odmieńce dosłownie tonęły, gdy nie miały możliwości wypłynięcia na powierzchnię wody dla zaczerpnięcia powietrza. Odmieńce żywią się głównie rozwielitkami i innymi wodnymi skorupiakami. Mogą je znajdować dzięki temu, że mają w skórze narządy czuciowe, natomiast ich przykryte skórą oczy odróżniają jedynie światło i ciemność. Środowisko wodne opuszczają bardzo niechętnie i niezwykle rzadko można je spotkać z dala od niego. Temperatura podziemnych wód, w których żyją, wynosi 5?10 °C. Samica zwykle rodzi 2 larwy długości około 1 cm, ale w cieplejszej wodzie może złożyć do 80 jaj. Niewiele wiadomo o tym, jak przebiega i jak długo trwa rozwój larw.
Odmieniec mierzy zwykle 25?35 cm długości. Jego słabe kończyny są nieproporcjonalnie krótkie w stosunku do całego ciała. Kończyny przednie zaopatrzone są w 3, a tylne w 2 skarłowaciałe palce. Inne gatunki należące do rodziny Proteidae występują w Ameryce. Najlepiej znanym z nich jest Necturus maculosus, mieszkaniec wschodniej części Ameryki Północnej, żyjący w otwartych wodach, a nie pod ziemią. Typhlomolge rathbuni, po raz pierwszy znaleziony w studni artezyjskiej w pobliżu San Marcos w Teksasie, jest przystowany do podziemnego trybu życia. Gatunek ten należy do rodziny Plethodontidae, a jego przedstawiciele odznaczają się nader groteskowym wyglądem.
Odmieniec jaskiniowy
