Błotniak stawowy to ptak drapieżny wielkości myszołowa, jednak dużo smuklejszy i zgrabniejszy. Łatwo rozpoznawalny po charakterystycznej sylwetce w locie ślizgowym, z wysoko uniesionymi skrzydłami (w kształcie spłaszczonej litery ?V”). Często lata tuż nad łąką lub trzcinami. Samiec sprawia wrażenie bardzo kolorowego, szczególnie z góry: grzbiet i pokrywy skrzydłowe ma brązowe, lotki szare, a koniec skrzydła czarny. Przednia krawędź skrzydła jest żółtopłowa. Samica brunatna, z wyraźnym rozjaśnieniem na głowie i przedniej krawędzi skrzydeł.
Tokujący samiec wydaje wysokie ?łee-iu” (podobne do głosu czajki). Samica odzywa się żałosnym ?pjii-iii”. Glos zaniepokojenia to szybkie ?kiek-kek-kek-kek”.
Błotniak stawowy przylatuje w marcu lub na początku kwietnia. Odlatuje w sierpniu?październiku. Zimuje w Afryce, na południe od Sahary.
Ptak ten gniazdo zakłada bezpośrednio na ziemi lub na płytkiej wodzie, pośród gęstych trzcin lub wysokiej trawy. Jest to zwyczajna sterta gałązek, części roślin i suchych trzcin, średnicy 50-80 cm i wysokości 25-30 cm (gniazda na wodzie muszą być oczywiście wyższe). W kwietniu składa od 3 do 6 jaj, a ponieważ wysiadywanie rozpoczyna się już od złożenia drugiego, pisklęta wykluwają się w 1-2-dniowych odstępach (asynchronicznie). Inkubacja trwa 31-38 dni, młode opuszczają gniazdo po 35-40 dniach. Jeden lęg w roku.
Dieta błotniaka stawowego zależna jest od dostępności pokarmu: gryzonie, gady, płazy, młode ptaki.
Jeszcze do niedawna byt to ptak znany wyłącznie garstce osób wprawionych w przedzieraniu się przez bagna lub prowadzących obserwacje ornitologiczne na stawach rybnych. Jednak w ciągu ostatnich 20 lat populacja tego gatunku w Polsce wzrosła niemal trzykrotnie – dziś już spotkanie błotniaka stawowego nikogo nie dziwi, nawet w najbardziej niespodziewanych miejscach, takich jak pola czy łąki.
Przyczyn wzrostu liczebności błotniaków stawowych w Polsce jest kilka. Jako najważniejszą można wymienić to, że nikt już do nich nie strzela. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa przyniósł (przynajmniej częściowo) kres bezmyślnemu tępieniu drapieżników, a wszystkie ptaki drapieżne znalazły się pod ochroną. Ponadto, pod koniec lat siedemdziesiątych zaprzestano wreszcie stosowania DDT i innych niebezpiecznych pestycydów -a jak pamiętamy, ich używanie najbardziej negatywnie odbijało się właśnie na ptakach drapieżnych. Będąc ostatnim ogniwem łańcucha pokarmo-wego, ptaki drapieżne otrzymywały największą, skumulowaną dawkę tych zabójczych środków.
Gdy owe negatywne czynniki przestały działać, nastąpiła szybka odbudowa populacji wielu ptaków drapieżnych, w tym błotniaka stawowego. W efekcie ptakom tym – niegdyś gniazdującym wyłącznie pośród rozległych trzcinowisk (chociażby takich, jakie porastają brzegi jezior, stawów rybnych i niektórych większych rzek) – zaczęło brakować optymalnych miejsc do założenia gniazda. Zmuszone są więc przenosić się w inne, mniej odpowiednie biotopy – coraz więcej błotniaków stawowych zakłada gniazda na niewielkich oczkach wodnych pośród pól, a nawet w zbożu. Takie miejsca nazywane są ?biotopami suboptymalnymi”, czyli po prostu ?gorszymi od optymalnych”. Po pierwsze, suche pola są uboższe w pokarm niż tereny podmokle. Oznacza to, że para gniazdująca wśród pól jest w stanie wykarmić mniejszą liczbę młodych. Ponadto trzeba pamiętać, iż błotniaki to bardzo specyficzna grupa ptaków drapieżnych, zakładająca gniazda na ziemi, a nie wysoko na drzewach, jak czynią to inne szponiaste. Gniazda założone w zbożu są zdecydowanie bardziej narażone na zniszczenie, gdyż nie chroni ich otaczająca woda (jak gniazda w trzcinowiskach) i łatwiej mogą się do nich dostać drapieżniki oraz człowiek.
W Polsce gnieżdżą się ponadto dwa inne błotniaki: błotniak zbożowy (Circus cyaneus) i nieco drobniejszy błotniak łąkowy (Circus pygargus). Samce tych gatunków są jednolicie popielate, z wyjątkiem czarnych końców skrzydeł (błotniak łąkowy ma ponadto czarny klinowaty pas na wierzchu skrzydeł i dwa na spodzie), a samice – brązowe z białym kuprem i wyraźnym kreskowaniem na piersi i brzuchu.
Błotniak stawowy
