Raniuszka poznać można po bardzo długim i cienkim ogonie oraz białej głowie (podgatunek caudatus). Podgatunek europaeus ma nad okiem czarny pasek oraz więcej różu na spodzie ciała. Zdarzają się takie mieszańce tych dwóch form, wykazujące cechy pośrednie. Ptaki młode mają na glowie szeroką, brunatną maskę.
Charakterystyczne dla raniuszka jest suche, wibrujące ?zerrrr”, po którym można wykryć jego obecność w stadach sikor. Członkowie stada nawołują się ponadto trójsylabowym ?srih-srih-srih”. Piosenka miękka, szczebiotliwa, rzadko dająca się usłyszeć.
Raniuszek to ptak częściowo osiadły. Poza okresem lęgowym łączy się w koczujące stadka licząc kilka?kilkanaście osobników. Wtedy także docierają do naszego kraju ptaki z zachodniego podgatunku europaeus.
Ptak ten buduje misterne gniazda z mchu i pajęczyn, pokryte na zewnątrz warstwą szarych porostów Wykonanie gniazda zajmuje 2-4 tygodnie. Na początku kwietnia składa 8-12 jaj. Wysiadywaniu trwa 14-16 dni. Wysiaduje wyłącznie samica. Młode opuszczają gniazdo po 14-18 dniach i są jeszcze przez 2 tygodnie karmione przez oboje rodziców, czasem z pomocą innych dorosłych ptaków Wyprowadza dwa lęgi w roku. Raniuszki niekiedy ułatwiają sobie pracę i drugie gniazdo budują częściowo z materiału pochodzącego z poprzedniego gniazda.
Pożywienie raniuszka stanowią przede wszystkim owady (głównie jaja i gąsienice motyli zbierane z gałęzi drzew, a także drobne owady łowione w locie. Ponadto pająki, czasem pokarm roślinny – głównie małe nasiona.
Raniuszek to mała, ruchliwa ptaszyna o niesłychanie pociesznym wyglądzie. Tego ptaka nie da się nie lubić – jego stylizowany wizerunek znalazł się nawet w godle Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (OTOP). Wygląd raniuszka od dawna prowokował wielu przyrodników do formułowania iście karkołomnych porównań. Jan Sokołowski pisał, że raniuszek wygląda jak kłaczek waty z przyczepionym ogonkiem.
Na opisie wyglądu tego ptaka nie będziemy się więc dłużej skupiać zdecydowanie lepiej jest się przyjrzeć raniuszkom osobiście, zwłaszcza jesienią i zimą, gdy całe ich stadka zwinnie uwijają się pośród gałęzi drzew i krzewów w poszukiwaniu pokarmu. Trzon takiej grupy stanowią rodzice wraz z potomstwem z ostatniego okresu lęgowego, dołączają także inne dorosłe ptaki, zazwyczaj te, które pomagały wychowywać młode. W Europie występuje wiele podgatunków raniuszka, niekiedy znacznie różniących się od siebie. W Polsce spotykane są tylko dwa: A. c. caudatus z całkowicie białą głową oraz A. c. europaeus z czarnym paskiem nad okiem. Lęgowy jest jedynie podgatunek caudatus (choć sporadycznie zdarzają się pary mieszane), natomiast ptaki z zachodniego podgatunku europaeus są u nas licznie spotykane poza okresem lęgowym. Mogą wtedy stanowić jedną trzecią, a nawet połowę składu stad.
?
Mało znaną cechą raniuszka jest sposób budowy gniazda. Za mistrza we wznoszeniu misternie uplecionych gniazd powszechnie uważa się remiza, tymczasem gniazdo raniuszka niewiele ustępuje gniazdu tamtego, jest jednak zwykle lepiej schowane. Raniuszek dawniej gnieździł się wysoko w kolonach drzew, obecnie bardzo często zakłada gniazda także wśród drzew i krzewów nisko nad ziemią (do 3 metrów), co jest zapewne elementem przystosowania do życia w krajobrazie zmienionym przez człowieka. Jego gniazdo ma postać sporego (wysokość ok. 16 cm, średnica ok. 10 cm) jajowatego worka z niewielkim otworem wylotowym umieszczonym w górnej części. Utkane jest starannie z kawałków mchu powiązanych delikatnymi pajęczymi nićmi, nadającymi konstrukcji trwałość i elastyczność. Całość pokryta jest z zewnątrz kawałkami porostów oraz kory brzozowej, które pełnią rolę kamuflażu. W strukturę gniazda wplecione jest ponadto mnóstwo drobnych piórek, zapewniających miękkość. W obszernym, ośmiotomowym dziele Ptaki Palearktyki Zachodniej pod redakcją Stanleya Crampa znalazła się informacja, że w jednym gnieździe może być zgromadzonych nawet 2000 piórek.
Raniuszek
